The Prosecutor v. Ongwen Davası

Pelin Alan

Bilkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi 2. sınıf

Dominic Ongwen (International Criminal Court)

Dominic Ongwen, 4 Şubat 2021 tarihinde Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından 61 farklı suçtan suçlu bulunarak 6 Mayıs 2021’de 25 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır (The Verdict, 1068-1076). Dava, Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından 6 Aralık 2016 tarihine açılmasından bu yana, mahkemece detaylı şekilde incelenmiştir.

Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin davadaki pozisyonu

Uluslararası Ceza Mahkemesi, Roma Statüsü ’ne dayanır. Statü, uluslararası bir adalet ve cezalandırma anlayışı sağlamak adına savaş suçları, insanlık suçları gibi ağır suçların yargılanmasını sağlar (Kurşun,6). Unutmamak gerekir ki, Uluslararası Ceza Mahkemesinin kararları, Roma Statüsü’nün tarafı olan ülkelerin ulusal ceza yargılamasını tamamlayıcı niteliktedir. Bu, Statü’nün başlangıcında belirtilen tamamlayıcılık ilkesinin bir gereğidir (Preamble,1). Bu nedenle ulusal mahkemeler her zaman suçlar konusunda yargılama yetkisine sahip olacaktır. Statü’nün tarafı olan ülkeler UCM’nin yargı yetkisini kabul etmiş olur ve taraf ülkelerde işlenen suçlar kapsamında UCM’nin yargılama yetkisi bulunduğu gibi taraf ülkelerin durumu mahkemeye bildirmesiyle de soruşturma açılabilir (Kurşun, 10).

Ongwen ve Lord’s Resistance Army ordusu

Ugandalı Ongwen, küçük yaşta Lord's Resistance Army (Tanrı’nın Direnişi Ordusu) olarak adlandırılan ordu tarafından kaçırılmıştır. 27 yıl boyunca ordunun önemli bir parçası halini almıştır (Dominic Ongwen-From child abductee).

LRA ordusundan kısaca bahsetmek gerekirse ordu, 1987 yılında Joseph Kony liderliğinde kurulmuştur (Lord’s Resistance Army). Asıl amacı dönemin Uganda iktidarına karşı gelmek olsa da devlet ordusuyla çatışmaya girmek yerine kuzey Uganda ve çevresindeki vatandaşları hedef alarak seslerini duyurma yoluna gitmişlerdir. Vatandaşları öldürmek veya yaralamak dışında onları kaçırarak ordularının bir parçası haline getirmişlerdir. Ongwen de ordunun küçük yaşta okula giderken kaçırdığı isimlerden biri olmuştur (Background of the appeal proceedings, 2).

Çocukların küçük yaşta kaçırıldığı, askerlerin kadınları ve çocukları cinsel köle olarak kullandığı ve kadınların sonrasında zorla askerlerle evlendirildiği insanlık dışı bu orduda mağdur olan herkesin distopyanın bir parçası haline gelmiştir (What is the Lord’s Resistance Army?). Komutanlar kaçırılan çocuklara mentorluk yaparak onları ordunun birer parçası haline getirmiştir. Çocukların kaçırılarak asker olarak yetiştirildiği LRA kampları çocukları küçük yaştan itibaren ordu eğitimine tabi tutarak başta bu ortama mağdur olarak giren her çocuğun bir nevi beyni yıkanmış ve hepsi birer tehdit haline gelmiş sonucunda ise tanık oldukları bu dehşet durumların artık faili olmuşlardır (Dominic Ongwen-From child abductee).

Dava süreci

Ongwen davasında Ongwen’in vatandaşı olduğu Uganda, Roma Statüsü’nün taraflarından biri olarak 2003 yılında LRA tehdidini bildirmesi üzerine durum uluslararası bağımsız bir mahkeme olan UCM’nin odağı olmuştur.

Uganda’da bulunan bu tehdit, 2005 yılında UCM tarafından Ongwen, Joseph Kony ve iki diğer komutana soruşturma açılarak uluslararası bir önem kazanmıştır. 2015 yılında ise Ongwen teslim olmuştur. Bu gelişme, Ongwen’in diğer üç komutandan ayrı şekilde soruşturulmasına sebep olmuştur. Ongwen, 21 Şubat 2015’te mahkemenin gözaltı merkezine transfer edilmiştir (Key judicial developments, 2)

2016 yılından bu yana 234 duruşma yapılan davada Ongwen, savaş suçlarının yanı sıra; işkence, taciz, cinsel kölelik, zorla evlendirme suçları gibi insanlık suçlarının da bulunduğu toplamda 61 suçtan sorumlu tutulmuştur (Trial, 2). Uganda bölgesinde neredeyse 50 yıldır vatandaşlar için bir tehdit arz eden ordunun komutanlarından birisi olan Ongwen, Roma Statüsünün 26. maddesi uyarınca 18 yaşından küçüklerin yargılamaya tabi olmadığından dolayı Uluslararası Mahkeme kapsamında açılan davada sadece yetişkin olduğu süre boyunca işlediği suçlardan sorumlu tutularak 25 yıl hapis cezasına mahkûm edilmiştir (Appropriate Relief, 51).

Yargılama sürecinin yorumu

Davada bütün bu olayların değerlendirilmesiyle, bir noktada onca suçun bir suç makinesi tarafından değil, belli olayların ve şahısların etkisiyle şekil alan bir kişiyle karşılaşıyoruz. Bu durum kişiyi cezai sorumluluktan kurtarmasa dahi, uygulanacak cezaların faile en uygun şekilde verilmesi, ceza hukuku sisteminin yegâne amaçlarındandır.

İnsanoğlu başkalarına yapılan haksızlıklara karşı adaletin sağlanmasını ister ve bunun sonucunda kişilerin kendi adaletlerini kendileri sağlama ihtimali ortaya çıkar. Haksızlıkları bir sistematik içinde yaptırıma tabi tutmak ve bu intikam hissini ortadan kaldırmak adına hukuk (özellikle şu anki konumuzda ceza hukuku) olaylara verilecek uygun “tepkileri” düzenlemiştir. Ceza hukukunda her ne kadar suçu korunan varlık ve menfaatlerin ihlali olarak tanımlasak da pratik hayatta bu gibi kalıplarla yetinmemek gerekir. Biçimsel kanunilik ilkesi gereğince kanunun suç olarak tanımladığı fiillerin cezai sorumluluk gerektireceği kesindir. Fakat bu noktada somut olayın gereklilikleri ve failin kişiliği gibi önemli hususların da göz önünde bulundurulması gerekir. Günümüzde ceza hukukunun artık sübjektifleştiğini ve bu şekilde cezaların olaylara değil, kişilere uygulandığına tanık oluyoruz. Ancak bu yolla hukuk asıl amacına ulaşabilir. The Prosecutor v. Ongwen davasında da mahkemenin dava sürecindeki tutumu bu yöndedir. Uzun süreler boyunca bölgedeki tehdidin bir parçası, hatta bu tehdidin liderlerinden olan Dominic Ongwen, yıllar boyu süren incelemelerle, sadece insanlığa karşı işlediği suçlardan dolayı sorumlu tutulmayarak geçmişinin anlamlandırılmasıyla ve en önemlisi bu saydıklarımızın gerekçeleriyle işlediği suçlardan sorumlu tutulmuştur.

KAYNAKÇA:

"Former LRA Child Soldier Dominic Ongwen and the Quest for Justice." BBC News, 6 Dec. 2016, www.bbc.com/news/world-africa-38207086.

Human Rights Watch. "Q&A: The LRA Commander Dominic Ongwen and the ICC." Human Rights Watch, 27 Jan. 2021, www.hrw.org/news/2021/01/27/qa-lra-commander-dominic-ongwen-and-icc#_How_did_the.

Kurşun, Günal. 101 Soruda Uluslararası Ceza Mahkemesi. İnsan Hakları Gündemi Derneği, 2011, rightsagenda.org/wp-content/uploads/2019/01/821_101SorudaUCM.pdf.

International Criminal Court. "How the Court Works." International Criminal Court, www.icc-cpi.int/about/how-the-court-works. Accessed 24 Feb. 2025.

International Criminal Court. "Ongwen Case: Trial Chamber IX to Deliver Its Verdict on 12 January 2021." International Criminal Court, 12 Nov. 2020, www.icc-cpi.int/news/ongwen-case-trial-chamber-ix-deliver-its-verdict-12-january-2021.

International Criminal Court. Rome Statute of the International Criminal Court. 2024, www.icc-cpi.int/sites/default/files/2024-05/Rome-Statute-eng.pdf.

International Criminal Court. Summary of the Judgment: The Prosecutor v. Dominic Ongwen. 15 Dec. 2022, www.icc-cpi.int/sites/default/files/2022-12/2022-12-15-ongwen-judgment-summary-eng.pdf.